Havalar sogudu… Hadi biraz kaninizi isitayim.. Gecen seneki Kuba seyahatim ama gecenlerde Istanbul Life dergisinde yayinlanmis:
Kuba’dan dondum, gene cok huzunluyum bir “Cuba Gunleri” daha geride kaldi. Cok uzun ve zor yolculuklardan sonra Istanbul’a, yeryuzune donuyoruz, canli sicacik kum, rum ve muzik, sadece hatiralarda ve bu satirlarda kaliyor…
Buyuk otelleri iska gecip, pansiyonlari da yan cebimize koyarak, bizim Soguk Cesme Sokagi veya Yesil Ev misali hostelimiz Tejadillo’da odalarimiza yerlestik. Benim odamin sokaga balkonu var, asagi sarktin mi sokak civil civil tam bir mahalle muhabbeti…
Karsidaki ilkokul eski bir apartmanin bir dairesinde, hatta 3. katta. Sabahlari Kuba’nin “Istiklal Marsi” ile uyaniyor, ardindan da, “Cubaliyim, dogruyum, kucuklerimi korumak, buyuklerini saymak…. yurdumu ozumden cok sevmektir..vs.”‘nin agir Kuba aksanli Ispanyolcasi ile de yataktan kalkiyordum.
Bizdeki muhabbet aynen Cuba da da emrinizde. Istiklal marsi okunurken yoldan yuruyenlerin esas durusa gecmeleri gorulecek seydi. Mahallemiz bir uyaniyor, pir uyaniyor, sabah sekerlemesi imkansiz. Her evin penceresinden bangir bangir Latin Muzik (Haso su) esliginde asagi sepet sallandiran, anahtar atan, siyahi ablalar, teyzeler fiskiriyor. Abiler ise ucuz rumlarini yudumlama mesailerine erkenden basliyorlardi. Her sabah dusumu aldiktan sonra beyaz serin giysilerimi giyip asagiya kahvaltiya iniyordum, tanidik sicak yuzler ve “Buenos Dias” (gunaydin) ile alinan “Cuban Cafe con Leche” den sonra, bazi gunler kilometrelerce uzun gumus kumlu serin plajlara, bazi gunler ise “Rumba Guaguanco Workshop”i icin oranin Umraniyesi “Luyano’ ” ya Emilio Del Monte’gillere gidiyorduk.
Istanbul’daki “Afro-Cuban Percussion Workshop” grubuma vedigim sozu nihayet yerine getirmistim. Percussion talebelerimi toparlayip 15 kisi ver elini davul calmaya Habanaya.. 15 gun. Hem de dunyaca unlu davulcular Baba/Ogul Emilio Del Monte Sr.ve Jr ile beraber…
“Percussion” ‘cilarin Mekkesi Kuba bu, Baylar Bayanler siki duralim. Benim ikinci gidisim bu. Neden cok daha evvel gitmemisim??? Gitmek ne kelime, neden bir sure yasamamisim? Baska bir gezegen. Oyle bir gezegen ki herkes atalardan ve dogustan muzisyen ve dansci. Ozel mulkiyet yok: lokantalar, oteller, oto kiralama herseyin sahibi devlet veya kooparatifler. Muzigi istedigin zaman istedigin volumde dinleme ve dinletme hurriyetin var.
“Acaba burada uyuyan cocuk, hasta adam, rahatsiz olan komsu yok mu” diye dusunmeden edemedim. “Modern Dunya (?)”‘nin TV dizileri, sinemalari, fast food markalari, otomobilleri, yeni zenginleri, “Shopping Mall” lari yok…
Fidel Amerika’yi pek sevmiyor ama US Dolari yasaklamaktan bikmis olsa gerek birakmis isin ucunu. Hersey 1 US Dolar’a endeksli. Elektrik, su, un, seker, tuz, yag, puro, tuz gibi temel maddeler bedavaya yakin ucuz… Eski buyuk malikhaneleri 3-4 aile birden paylasiyorlar tek bir telefon hatti ile. Kadinlar ya, devamli telefonda ya da, eski merdaneli makinalarda bahcelerde camasir yikiyorlar. Kubali beyaz giymeyi seviyor, temiz giymeyi seviyor.
Pek oyle radyo ve TV duskunu degiller. Sadece 2 adet radyo istasyonu mevcut. Televizyonu hayal meyal hatirliyorum, devamli komunist propagandasi yapiyor idi. Radyolar yasakli. Gecenlerde olen Kuba dogumlu Latin Muzik Kralicesi Celia Cruz da bu yasaklardan nasibini alanlardan. Sarkilari radyolarda calmiyor… Eski Turk filmleri gibi, bir sekilde hala yuruyen eski Amerikan arabalari, ’50 lerin yuvarlak hatli buzdolaplari ve bedava elektrik ile hala haril haril isleyen, homurtulu, kallavi “Westinghouse Air Condition” cihazlari ile sanki eski Hollywood filmlerinde oynuyoruz… Hava dersen hep limonata…
Kuba lisani Ispanyolcanin agir bir lehcesi; daha melodik ve kelimeler agizda yuvarlanarak telaffuz ediliyor. “S” harfi gibi agiz kaslarini yoran harfleri yutuyorsun, adeta yumusak “S” oluyor. Agiz minimum oynatilarak konusuluyor. “Bu Adalilar konusurken bile fazla efor sarfetmezler” dedi bir Fransiz. “Eforlar” zaten muzik ve dans’a cok onceden yer ayirtmis. O muzik calmaya gorsun, o cikik popolar aninda kipir kipir. Guzel otesi melez disiler (Mulatas) kemiklerini hemen vestiyere birakiyorlar ve o anda o Afrika kani, koyu kirmizi fiskirmaya basliyor. Ama ne kan kokteyli, Bati Afrika, Ispanya, Endulus, Arap, Fransiz, hatta Cinli ve bir olcu de milli icki “rum”. Bir kadehi bile adami yere yikar vallahi…
Muzik deyince, taa koklere, Bati Afrika Dinlerine dayaniriz. “Santero”’lardan bahsetmemiz lazim. Kuba dini binlerce yillik Bati Afrikali “Yoruba” geleneklerinin, agdali ve bol yasakli somurgeci Ispanyol Katolik dini ile olusan sentezi. Bu 18. asirda dogan yeni melez din, “Santeria”, “Conquistador” (Fatih) Ispanyollardan miras bir korku ile hala biraz gizemli ve saman altinda. Yoruba Tanrilarini katolik azizlerin altina saklamis Kubali.
“Aziz Barbara” gununu kutlarken aslinda “Chango”‘ya tapiyor. “Virgen dela Caridad” (Our Lady of Charity) sevgi Azizesinin altinda yatan tanri ise aslinda tatli su, ask, sevgi, zenginlere guven ve fakirlere umut veren “Oshun”. Liste uzayip gidiyor, belli basli 11 “Orishas” Bati Afrika Yoruba-Lucumi Tanrisi, Katolik 11 aziz (Santa) ile anildigindan bu dinin adi ‘Santeria”.
Karayipler ve Amerika Kitasinda milyonlarca muridi bulunan bu dinin basi sik sik hayvanlari koruma dernegi ile belaya girmis. Sonunda Miami Mahkemesi dini inanc icin yapildigi takdirde cesitli hayvanlarin kurban edilebilecegine izin vermis…
(Bir Afro-Cuban Davulcusu olarak cok merakli oldugum bu konuyu benim ile paylasmak isteyenler lutfen yazinin sonunda okudugum ve tavsiye edebilecegim bazi kitaplari not ediniz.)
Afrika kokenli “Bata’a Drums” caprasik ritmleri ile Tanrilara ulasiyorlar. Bu kutsal davullara el surmek, yere koymak yasak. Evlerde gordugum kadari ile ince bir iple tavana asiliyorlar ve ucu birden boslukta yuzuyor. Degil calmayi denememe, bir tanesinin onunde diz cokup optukten sonra alnimi dayamama bile zor izin vermislerdi. Boyle bir olay icin en az iki sene boyunca “din kardesi” olmam sartmis… Bu davullardan bazilarin kutsalligi o kadar ileri seviyede ki koca ABD’de sadece iki set varmis. Bu zor ve kompleks ritmlerin pesinde, taa California Humboldt State Universitesine ve Boston Berklee Muzik Okuluna gittim…
Ama aslina bakarsan Kuba’da bir kac sene okumak lazim. Orishas (Santero Tanrilari)’na ulasmak icin bazen 17 ayri yoldan gecmek gerekiyor. 17 ayri grift ritm arka araya siralaniyor.
Ana Davul Iya’nin sinyalleri ile diger iki davul (Itotole ve Okonkolo) ritmleri kaliptan kaliba sokarken, dans eden Santerolar transa girip bir anda “Possessed” oluyor yani tanri benliklerine giriyor. Samanizmi, Mevlevileri dusunmeden edemedim. Ama bu is baska, isin acilisi bu. Afrika kokuyor, davul kokuyor, ritmler kalpleri gumbur gumbur attiriyor…
Habana’nin varoslarinda bir ayine katilma firsatini elde ettim. O tarikatin ayinine katilan ilk beyaz(?)misim megerse. Ben boyle sey gormedim/duymadim. Neler oldugunu anlatabilsem kitap olur, fakat kisaca sunu soyleyeyim: Eve kan ter icinde dondugumde, (kan/ter derken sirtimda kesilen horozun kanindan bahsediyorum) madden ve manen iflas etmis kulce vucudumla 48 saat uyumusum..
Ayhan Sicimoglu
Not: Santeria hakkinda tavsiye edebilecegim kitaplar:
- Santeria The Religion by Migene Gonzales Wippler Llewellyn Publications
- The Osha Secrets of the Yoruba-Lucumi-Santeria Religion in the United States & The Americas by Julio Garcia Cortez Athelia Henrietta Press Inc.
